De kerken in Sondel, Oudemirdum en Nijemirdum, van de PKN-gemeente ONS, kregen maandagochtend een energiescan, uitgevoerd door Anno Vellinga van de Stichting Beheer Kerkelijke Gebouwen Noord-Nederland (SBKG).
Anno Vellinga loopt samen met kerkrentmeester Hielke Smink naar de Fonteinkerk in Oudemirdum. Het gebouw staat er pico bello bij en in de hal is het behaaglijk warm. Bij het betreden van de kerkzaal vallen Vellinga’s ogen meteen op de altijd brandende lichten van de uitgangen boven de deuren, maar dat is voorgeschreven door de brandweer.
Halogeenlampen
Hij zet ze op de foto evenals de andere lampen in de kerk. Boven de stoelen hangen nog tien energievretende halogeenlampen. Smink weet het. „It stiet op it programma om ferfongen te wurden.” De halogeen vervangen door led is echter niet zomaar geregeld. Het betekent ook dat er nieuwe en andere armaturen moeten komen.
Dan tovert Vellinga een warmtebeeldcamera tevoorschijn. Hij laat zien waar de wamtebuizen onder de vloer lopen en voor de kerkgangers als een warme voetstoof aanvoelen. „It is hjir super lekker”, vindt Vellinga. Smink vertelt dat de thermostaat in de kerk op zaterdagavond op 14 graden gezet wordt. Een uur voordat de kerkdienst aanvangt wordt deze op 19 graden gezet. Speciaal voor de energiescan heeft Smink de kerk opgestookt zoals dat op zondag gebeurt.
Daarmee wordt er per keer zo’n 30 kuub gas verbruikt en op jaarbasis is dat 1800 kuub in Oudemirdum. In de kerk is driemaal in de maand een kerkdienst, op maandagavond een zangvereniging en eens in de maand een koffieochtend. En dan zijn er nog rouw- en trouwdiensten, maar gemiddeld nog niet een per maand. „Jimme dogge it hjir net sa raar”, vindt Vellinga. „Want as jimme suniger wolle dan moatte jimme ek oan comfort ynleverje.”
Minsken net de tsjerke útjeie
„Dat is it ek hin”, reageert Smink. „It moat fansels ek lekker wêze yn tsjerke, want we wolle de minsken net de tsjerke útjeie.” Vellinga richt zijn camera op het gewelf en vraagt of het plafond van stucwerk op riet geïsoleerd is. Dat is niet het geval. Hij vertelt dat de warmte globaal genomen voor 35 procent via de kap naar buiten gaat, 30 procent via de vensters en 5 procent via de vloer wegvloeit.
Een simpele aanpassing zou kunnen zijn om het gewelf te isoleren met het leggen van dekens van steenwol die 8 centimeter dik zijn. Ook is het plaatsen van een ventilator een optie om daarmee de warmte naar beneden te drukken, merkt Vellinga op. Voorzetramen plaatsen zal ook veel warmtewinst opleveren.
Het dilemma bij kerkgebouwen die relatief weinig gebruikt worden, en vaak een monument zijn, zodat er geen zonnepanelen op het dak kunnen, is dat dergelijke grote investeringen een hele lange terugverdientijd hebben. „Foar bygelyks foarsetbeglêzing moatst al gauw oan 40 oant 50 jier tinke”, zegt Vellinga. Smink: „Mar dat kin it fansels ek wol wer wurdich wêze, want dan stiet de tsjerke der noch wol. Dochst it foar de folgende generaasje, mar je moatte it wol betelje kinne.”
Koffiemelk
In het keukentje in de kerk opent Vellinga de koelkast waar alleen een aangebroken pak koffiemelk staat. „Dat kin miskien ek wol oars. Immen kin de molke mei nei hûs nimme, dan hoecht de koelkast net oan.” In het keukenkastje bekijkt hij de close in boiler, die met een tijdklok ook energiewinst kan opleveren. Het gordijn voor de deur die vanuit de keuken naar buiten gaat, noemt hij ‘in goeie saak’. „Dat levert sa’n soad op.” Hij kijkt nog even bij de cv en klimt naar de zolder, overal fotograferend.
De scan in Oudemirdum is de laatste van maandag. Vellinga begon zijn ronde maandag bij De Haven in Sondel en bekeek daarna het gebouw in Nijemirdum. In Sondel is veel winst te halen met het aanbrengen van ledverlichting. De ONS-gemeente is dat verlichtingsplan echter ook al gestart. „It wurdt yn fasen útfierd”, weet Smink.
De kerk in Nijemirdum laat zich niet vergelijken met de kerken in Sondel en Oudemirdum. Het gebouw is geen monument en is daardoor voorzien van zonnepanelen, zodat de kerk met een warmtepomp verwarmd kan worden. Ook een airco eet daar van de zon. „In hiel doarsum gebou”, vindt Vellinga.
Op dit moment worden bij 200 kerkelijke gebouwen in Fryslân scans uitgevoerd op duurzaamheid. Daarvan doet SBKG er 150. Deze operatie is het resultaat van het zogenaamde Klimop-project van de provincie Fryslân. Die heeft Europees geld ontvangen voor verkennende duurzaamheidsonderzoeken bij maatschappelijk vastgoed, denk aan scholen, sportaccommodaties en cultuurcentra. Sinds eind vorig jaar kunnen ook kerken de scan aanvragen.
Kachelbelied
Vellinga maakt naar aanleiding van zijn bevindingen in de kerken een rapport en dan is het aan de eigenaren van de kerken wat ze er mee willen doen. Volgens Vellinga gaat het vooral om handreikingen en aanpassingen die je onder de noemer ‘laaghangend fruit’ kunt plaatsen. „Tink oan in timer tusken de close in boiler dan kinst al sa’n 200 kilowatt besparje yn’t jier en it kachelbelied fan de koster kin ek in ferskil meitsje. Der binne ek tsjerken dy wurde op sneontejûn al hiel waarm stookt. It giet om lytse dingen, mar ast dat by twahûndert tsjerken dochst, wurdt it wol wer grut.”
Voor grote investeringen in duurzaamheid zijn overigens ook weer subsidies beschikbaar. Vellinga weet dat er via de provincie een 50.000 euro maatregel is, waarbij 70 procent van de investering gesubsidieerd wordt. Het bedrag dat hiervoor geparkeerd stond is voor dit jaar al vergeven. Over een paar weken krijgt de ONS-gemeente zwart op wit waar ze nog duurzamer kunnen worden.
Bron: Balkster Courant 23 november 2023, tekst en foto Cees Walinga
